Η Συνοικία των Εξοχών ή Πύργων στη Θεσσαλονίκη

Από το 1890 και μετά κάτοικοι της Θεσσαλονίκης άρχισαν να εγκαθίστανται έξω από τα νοτοανατολικά τείχη της πόλης στο Χαμηδιέ όπως ήταν το επίσημο όνομα της νέας συνοικίας. Η συνοικία των ‘’Εξοχών’’ ή των ‘’Πύργων’’ απλωνόταν ανατολικά της πόλης,  από το Λευκό ως το Ντεπώ κατά μήκος της ανατολικής παραλίας και της παράλληλης οδού Βασιλίσσης Όλγας. Κύριος οδικός άξονας της περιοχής ήταν η ‘’Οδός Εξοχών’’,  η σημερινή  λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας. Ο χαρακτήρας της συνοικίας υπήρξε κατεξοχήν κοσμοπολίτικος και αντικατοπτρίζει τη γενικότερη κοσμοπολίτικη εικόνα της Θεσσαλονίκης στα τέλη του 19ου αιώνα.

Οι κάτοικοι των ‘’Εξοχών’’ ανήκαν σε υψηλα κοινωνικά στρώματα, είχαν μεγάλη οικονομική άνεση και κατείχαν σημαντικά αξιώματα. Η “εμφάνιση” στη λεωφόρο των εξοχών σημαίνει επαγγελματική επιτυχία και κοινωνική αναγνώριση. Ως κάτοικοι της περιοχής αναφέρονται Τούρκοι αξιωματούχοι, ο δήμαρχος της πόλης, πρόξενοι, ιδιοκτήτες βιομηχανιών, επιχειρήσεων, διευθυντές τραπεζών, επιχειρήσεων διοικητικοί υπάλληλοι και επιστήμονες.

Πολλές περιγραφές αναφέρουν αυτή τη “χαρούμενη συνοικία σε σχέση με την εμπορική συνοικία, ως συνοικία της ξεκούρασης, αντίθετα με αυτή της συνεχούς προσπάθειας”. Οι περισσότερες κατοικίες της περιοχής ήταν χτισμένες σύμφωνα με τα ευρύτατα όρια του αρχιτεκτονικού εκλεκτικισμούΟ P. Roussel αναφέρει σχετικά: “Η συνοικία που τώρα διασχίζουμε είναι ιδιαίτερα γοητευτική. Μια δεντροφυτεμένη λεωφόρος, κατά μήκος της οποίας κυλούν οι τροχοί του τραμ. Δεξιά και αριστερά, βίλες με ανθισμένους κήπους, απλές, πολυτελείς, ποικίλες, από το ελβετικό σαλέ και το πραγματικό παλάτι με τη μαρμάρινη επένδυση, στην αγγλική έπαυλη ή στην κατοικία a la greque, με το κομψό περιστύλιο, όλες με χαριτωμένη όψη, εκτυφλωτική λευκότητα και κρυμμένες μέσα στο πράσινο , σαν τα υπέροχα μαργαριτάρια μιας πολύτιμης κοσμηματοθήκης”.

H ονομασία «Eξοχές» οφείλεται στην περιορισμένη δόμηση της συνοικίας, στην ύπαρξη μεγάλου αριθμού αγροτικών εκτάσεων και στον ημιμόνιμο χαρακτήρα των κατοικιών οι οποίεςχρησιμοποιούνταν αρχικά ως εξοχικές κατοικίες. Μετά την κατεδάφιση του ανατολικού τείχους και αργότερα τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, οι εύποροι κυρίως πολίτες αναζητούσαν, πλέον, μόνιμες κατοικίες σ’αυτή την περιοχή. Οι πληθυσμιακή σύσταση της συνοικίας φαίνεται, από τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα, ότι αποτελούνταν σε ισάριθμο ποσοστό από Έλληνες, Εβραίους και Οθωμανούς ενώ μικρότερη ήταν η εκπροσώπηση των Αρμενίων, των Βούλγαρων και άλλων εθνικοτήτων.  

Σε αντίθεση με την εγκατάσταση, των εντός των τειχών κατοίκων της Θεσσαλονίκης (σημερινό κέντρο Θεσσαλονίκης), η εγκατάσταση των κατοίκων των ‘’Εξοχών’’ δεν ακολούθησε τον διαχωρισμό ανάλογα με την εθνικότητα και κυριότερα με τη θρησκεία. Ωστόσο, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την προτίμησή τους ως προς τη μορφολογική αντιμετώπιση της κατοικίας τους. Η αρχιτεκτονική των κατοικιών στις ‘’Εξοχές’’κινείται με διαφορετικές εκδοχές στα πλαίσια του εκλεκτικισμού, που ήταν το κυρίαρχο στιλ της εποχής. Οι διαφορετικές αυτές εκδοχές φανερώνουν ότι οι ιδιοκτήτες αρνούνται την παράδοση αλλά ταυτόχρονα  μέσα από την αρχιτεκτονική επιδιώκουν να δηλώσουν την εθνική τους ταυτότητα και τη θέση τους ,ατομικά, στα πλαίσια μιας ισότιμης κυρίαρχης κοινωνικής τάξης. Η οικονομική και κοινωνική θέση των ιδιοκτητών καθώς και η εθνικότητά τους είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το μέγεθος, τον τύπο και τη μορφή της κατοικίας.

Με την αλλαγή που συντελείται στα τέλη του 19ου αιώνα στα ήθη,  την καθημερινή ζωή και τις οικογενειακές συνήθειες, οι κάτοικοι των ‘’Εξοχών’’ βρήκαν τη δυνατότητα να ανεγείρουν κτίρια με ανέσεις και προδιαγραφές που ακολουθούσαν τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Η κοινωνική ζωή διαχωρίζεται από την οικογενειακή και αυτό φαίνεται στη δομή, στη διαρρύθμιση και στον εξοπλισμό των νέων κατοικιών. Δίνεται μεγάλη έμφαση στην ύπαρξη υπαίθριων χώρων, στην υγιεινή διαβίωση και στους χώρους υπηρεσίας. Σχεδόν όλες οι κατοικίες της περιοχής  κατέληγαν σε μικρές ιδιωτικές προβλήτες για τα μπάνια του καλοκαιριού αλλά και για να  δένουν οι ιδιωτικές βάρκες καθώς η μετακίνηση γινόταν πολλές φορές και μέσω θαλάσσης. Πολλές από τις κατοικίες της συνοικίας είχαν χτιστεί σε σχέδια των διάσημων αρχιτεκτόνων της εποχής όπως ο Βιταλιάνο Ποζέλι, ο Ξενοφών Παιονίδης, ο Πιέτρο Αρριγκόνι και άλλων.

Στην περιοχή των Εξοχών υπήρχαν μεγάλοι χώροι αναψυχής, εκπαιδευτήρια για τους γόνους των πλούσιων οικογενειών, ανθισμένοι και φροντισμένοι κήποι, καφενεία, ψαροταβέρνες στο κύμα της θάλασσας και αργότερα θερινά σινεμά. Το πλήθος των μορφών που συναντάμε στη συνοικία των ‘’Εξοχών’’ φανερώνει τον πολυεθνικό, πολυπολιτισμικό , δυτικόφιλο αλλά και ανατολίτικο  χαρακτήρα  που σφράγισε την εικόνα της Θεσσαλονίκης  στα τέλη του 19ου αιώνα.

Photo: 
Οδός Εξοχών Θεσσαλονίκη
Συνοικία Εξοχών-Πύργων Θεσσαλονίκη